İslam kültüründe hat sanatının özel bir yeri vardır. Hat sanatı işlevselliğinin yanında, estetik bir değer haline gelerek, batı sanatındaki resim tablolarıyla yarışır hale gelmiştir. Hat sanatı, Sadece levhalarda değil el yazması kitaplarda, fermanlarda, diplomalarda, camilerin iç ve dış duvar süslemelerinde, çeşitli yapıların yazıtlarında, mezar taşları üzerinde ve mimari eserlerde estetik bir değer olarak kullanılmaktadır. Müslümanlar kutsal kitabı Kuran’ın tümünü veya tek tek ayetleri farklı şekil ve boyutlarda yazarak hat sanatını canlı tutmuş, hattatlar hayatlarının her alanında bu sanatı göstermeye ve en güzel şekilde sergilemeye çalışmışlardır. Hat sanatının özellikle görsel gücü yüksek uygulama alanlarından biride Müslüman aleminin kutsal mekanları olan camilerdir. İslami yapıların önde gelen mekanları olarak bilinen camilerdeki yazıtlar, yapılara estetik özellik yanında manevi bir değer katarak yapının iç ve dış mekanını tezyin etmek amacıyla da kullanılmıştır.
Arapça ‘hatt’ mastarından türeyen yazı, çığır, yol anlamlarına gelen hat kelimesi, terim olarak “Arap yazısını estetik ölçülere bağlı kalıp güzel bir şekilde yazma sanatı (hüsn-i hat)” anlamında kullanılmıştır. Kaynaklarda genellikle cismani aletlerle meydana getirilen ruhani bir hendesedir” şeklinde tarif edilen hat sanatı, bu tarife uygun bir estetik anlayış çerçevesinde yüzyıllar boyunca gelişerek süregelmiştir.
Batıda hüsn-i hat karşılığında calligraphy (kaligrafi) kelimesi kullanılmaktadır. Ansiklopediler kaligrafi sözcüğünü “Güzel yazma, genellikle estetik kurallara bağlı kalarak ölçülü yazma sanatı” şeklinde tanımlamıştır.
Önce Araplar tarafından kullanılan Arap yazısıyla anılan hat, hicretten birkaç asır sonra İslam ümmetinin ortak değeri haline gelmiş ve İslam hattı vasfını kazanmıştır. İslamiyet’ten önceki asırlara ait Arapça kitabeler üzerinde yapılan araştırmalar, Arap yazı sisteminin aslen Fenike yazısına bağlanan bitişik Nebat yazısının devamı olduğunu ortaya koymuştur.
Mekke ve Medine’ye yayılmadan önce ve sonra çeşitli adlar alan Arap yazısı önce cezm adıyla anılmaya başladı. Medine’de Medeni ismini alan yazı zamanla iki üsluba ayrıldı. Dikey harfleri uzun ve sağdan sola meyilli olana Mail, yatay harfleri fazlaca uzatılana Meşk adı verildi. Hz Ali’nin Kufe’yi merkez yapmasından sonra burada büyük gelişme gösterdi ve Kufi adını kazandı. Bu tarihten sonra Kufi sözü, genel bir anlam kazanarak İslamiyet’in doğuşundan Abbasiler devrine kadar Mekki, Medeni gibi isimli yazıların yerine de kullanıldı.
İstanbul, Türkler tarafından fethedildikten sonra hat sanatının ölümsüz merkezi olmuştur. Bütün İslam dünyasında tartışmasız kabul edilen bu gerçek en güzel biçimde şu sözlerle ifadesini bulmuştur: “Kur’an-ı Kerim Hicaz’da nazil oldu, Mısır’da okundu, İstanbul’da yazıldı.” Bütün İslam alemi hat sanatını öğrenebilmek için İstanbul’a koşmuştur.
